Door de meegaande gereedschapswisselaar wordt de machine uiteraard uiterst veelzijdig en kan men deze ook gebruiken voor ronde ramen alsmede trappen. De fabrikant levert hiervoor zelf de programma’s die de machine direkt aansturen. Men hoeft dus geen koppeling uit te werken of programma’s bij derden aan te kopen. Men hoeft enkel de dagmaten en de gewenste vorm (halve cirkel, boogsegment, korfboog, willekeurige vormen) in te geven en het programma genereert zelfs de glasmaten. De glaslat wordt eveneens herwonnen.Men kan ook trapeziumvormen en allerlei gecombineerde schuine vormen realiseren.
VAKMANSCHAP EN PRECISIE HAND IN HAND GEBOGEN HOUTEN RAMEN BLIJVEN SPECIALITEIT
Het vervaardigen van houten ramen gebeurt tegenwoordig met behulp van gespecialiseerde software, een aangepast machinepark en wiskundige precisie. Toch blijft het specialistenwerk waar ook vakmanschap zijn rol blijft opeisen. Wat betreft de boogtypes en de mogelijke afmetingen zijn de mogelijkheden schier onbeperkt.
Door Frederic Vansteenkiste
Vast, draaiend of tuimelend
Bij gebogen houten ramen zijn, net als bij gewone ramen, drie varianten mogelijk. Er zijn vaste ramen, opendraaiende exemplaren en tuimelende ramen. Uiteraard zijn daarvan ook combinaties mogelijk. Vooral tuimelende ramen vergen extra aandacht, omdat daarbij rekening moet worden gehouden met een hogere nauwkeurigheidsgraad. Het vervaardigen van een tuimelraam kan dan ook al gauw twee of zelfs vier keer zoveel tijd in beslag nemen als het vervaardigen van een gewoon gebogen houten raam. Dat heeft ook te maken met het feit dat het beslag er meestal meteen wordt op geplaatst, waar dit bij andere ramen veeleer door de schrijnwerker gebeurt.
De radii bij gebogen houten ramen zijn schier onbeperkt. Er dient enkel rekening te worden gehouden met de minimumfreesdiameter. De radii bij gebogen ramen in pvc of aluminium zijn dan wel weer beperkt door de buigtechnieken. Gebogen houten ramen met een diameter kleiner dan 50 cm zullen wel niet vaak voorkomen. Door de breedte van het hout houd je dan haast niks meer van het raam zelf over. Vanaf die 50 cm zijn de groottes in principe onbeperkt. Dat kan gaan tot diameters van 2,5 m en meer. Voor vaste ramen zijn diameters van 4,5 m zelf geen uitzondering.
Toepassingen
Gebogen houten ramen vinden het vaakst toepassingen in de eerder klassieke bouwstijl. Het blijft overigens niet enkel beperkt tot ramen want er worden ook vaak ronde vormen gebruikt voor deurprofielen en poorten. In modernere toepassingen zullen dan weer vaker compleet ronde ramen gebruikt worden. De werkwijze om volledig cirkelvormige ramen te maken is uiteraard identiek aan die van een gewoon gebogen onderdeel. Alleen worden voor cirkelvormige ramen de twee helften aan elkaar gezet met een vingerlasverbinding.
Meest aangewezen houtsoorten
In principe kunnen houten gebogen ramen vervaardigd worden uit allerlei houtsoorten. Als er al problemen de kop opsteken, dan is dit doorgaans met de lichtere soorten. Ceder is bv. niet de meest aangewezen keuze, omdat de vezels daarvan te lang zijn en er aldus teveel materiaal wordt afgehaald bij het bewerken. Lichte houtsoorten zijn ook moeilijker op te spannen.
De houtsoorten die heel frequent worden gebruikt voor dit soort toepassingen zijn o.a. meranti, moabi, sipo en afzelia.
Het vervaardigen zelf
De fabricage van boog- en ronde ramen in hout is specialistenwerk. Een goeie voorbereiding is daarbij essentieel. Tijdens die werkvoorbereiding wordt de boog naargelang van de grootte en de vorm opgedeeld in een aantal rechte elementen. Via een vingerlasverbinding worden deze stukken vervolgens aan elkaar verlijmd, en dit volgens de correcte hoeken. De aldus verkregen veelhoek wordt dan opgespannen zodat de lijm helemaal kan uitharden. Dit is essentieel om een goeie verbinding te krijgen. Eens de verbinding volledig is uitgehard, wordt het ruwe bouwelement opgespannen op de freesmachine en wordt de eerste brutoafmeting gefreesd. Daarna wordt het specifieke profiel gefreesd aan het gebogen stuk.
Bij een glasslag is het mogelijk om, net zoals bij de rechte delen, de glaslat te recupereren. Dit heeft wel als nadeel dat er houtverlies is ten gevolge van de frees waarmee de glaslat wordt losgefreesd.
Vooral bij kleine radii, we denken dan aan ovale vormen of kleine cirkels, maakt de glaslat niet de juiste aansluiting met de glasslag. In deze gevallen moet een afzonderlijke glaslat gemaakt worden, wat een extra bewerking met zich meebrengt.
Meer mathematica
Het maken van gebogen vormen in hout heeft tegenwoordig veel te maken met wiskunde, vakkennis en een aangepast machinepark. De software voor de berekening en de meer geavanceerde machines laten toe dat er sneller en preciezer kan worden gewerkt. Alles begint bij het definiëren van de boogvorm. Heel vaak gaat het in deze om regelmatige meetkundige figuren, zoals de Romaanse boog, segmentbogen of korfbogen. Voor dergelijke toepassingen zijn er softwareprogramma’s beschikbaar die de vorm meteen vertalen naar machinetaal. Het grote voordeel van deze manier van werken is dat er gebruik gemaakt kan worden van variabelen. Als dan bv. later een gelijke vorm in een andere afmeting nodig is, dan kan deze perfect met de bestaande gegevens vervaardigd worden.
Software
Er bestaan evenwel ook specifieke softwarepakketten. In dat geval gebeurt er eerst een voorbereiding op de tekentafel. Ieder raamtype wordt dan afzonderlijk ingegeven en via een postprocessor worden de verschillende programma’s opgeroepen. In dat geval is één programma dan ook telkens voor één raamtype en één raamafmeting bruikbaar. Soms wordt er ook uitgegaan van een onregelmatige vorm die door middel van een mal wordt opgegeven. Hierbij wordt de mal nauwkeurig opgemeten en verder via een tekenprogramma uitgewerkt waarna men hetzij manueel, hetzij via een postprocessor het programma voor het gebogen raam aanmaakt.
Afwerking
Vooraleer een afgewerkt gebogen raam naar de schrijnwerker gaat voor installatie wordt het buitenkader nog eens geschuurd en wordt de overtollige lijm verwijderd. Soms wordt er ook beslag geplaatst, en dan vooral als het om tuimelramen gaat. Meestal wordt het beslag evenwel pas aangebracht door de schrijnwerker als er reeds afgelakt is.
Ambachtelijke werkwijze
De oude ‘ambachtelijke’ wijze van samenstellen van gebogen ramen komt niet zo vaak meer voor. Bij deze werkwijze schaafde men de houten balken eerst op de juiste dikte en werden ze vervolgens aan de kopse zijde in een bepaalde hoek afgezaagd. De verbindingen van deze blokken worden met veer of vingerlasfrees bewerkt. Met lijm kan dan een constructie gerealiseerd worden die de boog of cirkel inhoudt. De overtollige houten stukken aan de zijranden worden op de lintzaag afgezaagd als voorbewerking. Na het berekenen van de straal wordt er een mal uitgetekend vanuit een houtplaat. Dit gebeurt volgens straal of diameter, zowel van het raam- of deurelement als van de kogellager van de freesgarnituur. Na het uitzagen en bijronden wordt de mal tijdelijk op een houtstuk (boog/cirkel) bevestigd. Dit is nodig om de samenstelling op een eenvoudige toupie aan te frezen. Dat gebeurt met een freesgarnituur, waarop een kogellager is geplaatst. Deze lager is tijdens de bewerking in contact met de mal als geleidende aanslag.
Aangezien de veiligheidsvoorzieningen van de toupie verre van optimaal zijn, is deze werkwijze niet ongevaarlijk voor de handen van de bediener. Het is o.a. daarom dat deze manier van werken vandaag meer en meer plaats moet ruimen voor modern machinewerk.